مقدمه
توانبخشی مجموعه ای است که اقدامات هدفمند را در جهت قادرسازی شخص معلول به منظور دستیابی به سطح نهایی توانایی و عملکرد جسمی، حسی، و حفظ این توانایی ها انجام می دهد. بر همین اساس در سال ۱۳۸۳ قانون جامع حمایت از حقوق معلولان در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و این قانون ابعاد تازه ای به حمایت از معلولان بخشید. بر این قاعده فعالیت عمده این مجموعه تغییر زندگی معلولین برای کسب استقلال بیشتر است. اقدامات فوق در این سازمان در قالب ابعاد توانبخشی به صورت تیمی که ذیلاً تعریف می شود انجام می پذیرد.

 

 

خدمات توانبخشی به معلولین جسمی حرکتی حسی

۱ – ارائه خدمات شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، ارتوپدی فنی به منظور توانمندسازی و ایجاد شرایط مناسب جهت حضور فعال وی در جامعه
۲ – تدوین و ارائه برنامه های آموزشی نحوه مراقبت و رعایت بهداشت فردی، تمرین درمانی و نحوه انجام فعالیتهای روزمره و بهداشت روان، اصول ازدواج ، آموزش برنامه های توانبخشی شنوایی به خانواده های دارای کودک کم شنوا به منظور کسب استقلال نسبی فرد معلول و خانواده وی ، به فرد و جامعه می باشد .
۳ – ارائه خدمات حمایتی و اجتماعی از قبیل بیمه پایه، بیمه مکمل، تأمین هزینه ایاب و ذهاب ، تأمین کمک هزینه تحصیلی و دانشجویی، پرداخت مستمری، هزینه حق پرستاری معلولین ضایعه نخاعی
۴ – تأسیس وتوسعه مراکز غیردولتی (ایجاد مراکز خانواده و کودک نابینا، توسعه مراکز جسمی حرکتی ، MS ، خانواده و کودک کم شنوا و ناشنوا و روزانه ضایعات نخاعی)
۵ – ارزشیابی و نظارت بر فعالیت مراکز غیردولتی و نحوه ارائه خدمات
۶ – واگذاری خدمات توانبخشی به بخش غیردولتی
۷ – بهینه سازی ظرفیت ارائه خدمات در مراکز توانپزشکی دولتی
۸ – ایجاد ارتباطات با سازمانهای بین المللی با هدف اجرای برنامه های مشترک
۹ – کارشناسی خرید وسایل و تجهیزات توانبخشی به منظور ارتقاء سطح کیفی وسایل
۱۰- پیشگیری از بروز و شدت معلولیت با تدکید بر اقدام به موقع توانبخشی

کلینکهای توانپزشکی :

پذیرش و ارائه خدمات مشاوره ، روانشناسی، مددکاری اجتماعی به کلیه معلولین و پیگیری ان و ارائه کلیه خدمات توانبخشی نظیر پزشکی، فیزیوتراپی ، کاردرمانی ، گفتاردرمانی شنوایی شناسی ، بینایی سنجی و تجویز وسایل کمکی و خدمات ارتوپدی فنی و آموزش توانبخشی نابینایان و ناشنوایان
مرکز توانبخشی نابینایان (روزانه)
– پذیرش و ارائه خدمات مشاوره به نابینایان و پیگیری آن
– ارائه خدمات توانبخشی در جهت افزایش توانمندی معلولین نابینا
– ارائه خدمات فرهنگی مانند چاپ و ضبط کتب نابینایان به خط بریل و ارائه کتب گویا
– توزیع تجهیزات نابینایان و وسایل کمک آموزشی
– ارائه خدمات چشم پزشکی و ارزیابی بینایی
– حرفه آموزی نابینایان شامل ماشین نویسی، قالیبافی، کامپیوتر و امورهنری
مرکز توانبخشی ناشنوایان(روزانه)
ارائه خدمات آموزشی توانبخشی جهت افزایش توانمندی معلولین ناشنوا از طریق تربیت شنیداری ، گفتار درمانی، ارتقاء مهارتهای گفتاری و شنوایی و زبان اشاره ، سواد آموزی و …
مرکز آموزشی فنی و حرفه ای
ارائه خدمات آموزش فنی و حرفه ای به معلولین جسمی حرکتی ، نابینا، ناشنوا متناسب با توانمندی و نوع و شدت معلولیت آنان رای جذب در بازار کار از طریق کلاسهای مختلف روزانه در یکی از رشته های صنایع دستی بومی یا صنعتی

سایر خدمات :

از طرح های مهم سازمان بهزیستی در دفتر جسمی حرکتی، ویزیت دوره ای معلوین ضایعه نخاعی در منزل می باشد .
تیم سیار ضایعات نخاعی : به تیمی از افراد مجرب گفته می شود که فعالیت آن ارائه اقدامات توانبخشی، پزشکی ، اموزشی به افراد معلول جسمی حرکتی بصورت گروهی یا انفرادی در محل اقامت فرد (خارج از مراکز درمانی) می باشد. این تیم متشکل از پزشک، فیزیوتراپیست ، کاردرمانگر، پرستارع روانشناس و مددکار اجتماعی می باشد .
منظور از معلول ضایعه نخاعی هر فردی است که به علت ایجاد ضایعه در نخاع درنتیجه علل اکتسابی و علل غیراکتسابی دچار عوارض ناشی از ضایعه نخاعی گردد .

طرح توانبخشی مبتنی برجامعه (CBR) :

با توجه به اینکه اجرای برنامه های توانبخشی با رویکرد مشارکتی و حضور فعال معلول و خانواده وی در برنامه های توانبخشی و مبتنی برجامعه بودن برنامه ها، اثربخشی آنها را تکمیل می نماید، مشارکت فرد معلول، خانواده و جامعه محلی و ملی یکی از اصول مهم در توانبخشی معلولین می باشد. همچنین با توجه به نقش مهم و مؤثر آموزش همگانی در تمامی سطوح توانبخشی و افزایش اطلاع رسانی و آگاه سازی فرد معلول ، خانواده و جامعه ( دولتهای محلی و منطقه ای و ملی و سازمانهای غیردولتی ، متخصصین و … ) در درمان و توانبخشی گروههای مختلف معلولین ، می توان به این نتیجه دست یافت که دستیابی امل به اهداف والای توانبخشی میسر نیست مگر در سوای اجرای توانبخشی مبتنی بر جامعه که یکی از رویکردهای نوین و در حال اجرا در تمامی برنامه های توانبخشی می باشد .

طرح توانبخشی کودکان ناشنوا از طریق کاشت حلزون :

یکی از روشهای توانبخشی برای کودکان کم شنوای بسیار عمیق که وسایل کمک شنوایی مانند سمعک برایشان مفید و سودمند نمی باشد، کاشت حلزون است. در این روش از طریق عمل جراحی پروتز مخصوصی در حلزون گوش بیمار قرار داده می شود. بعد از عمل جراحی با کمک اقدامات توانبخشی شامل تربیت شنیداری و گفتار درمانی ، کودک به لحاظ رشد گفتار و زبان می تواند به شرایط نسبتاً عادی دست پیدا کند .

مراحل اجراء طرح فوق عبارتند از :

۱ – مراجعه کودک به متخصص شنوایی شناسی سازمان بهزیستی که در صورت تایید کارشناسی شدت کمک شنوایی فرد و عدم سودمندی سمعک برای وی به مراکز کاشت حلزون ارجاع می شود .
۲ – ارزیابی کامل شنوایی در مراکز کاشت حلزون
۳ – مراجعه خانواده به بهزیستی محل سکونت جهت تشکیل پرونده برای کودک
۴ – معرفی کودک همراه با مدارک پزشکی لازم به معاونت توانبخشی سازمان بهزیستی کشور به منظور هماهنگی ها و اقدامات بعدی

تعاریف :

تعاريف مبتني برالگوهاي سنتي: معلول كسي است كه ،جامعه اورا به خاطر رفتار و ظاهرمتفاوت معلول تلقي مي كند.
تعاريف مبتني برعملكردها و فعاليتها: درك و شناخت معلوليت برمبناي محدوديت در عملكردها و فعاليتهاي فرد و باتوجه به وضعيت قبلي تعريف مي شود.
تعاريف مبتني برقوانين رسمي: دربسياري ازكشورهابه منظورحمايت از مجروحان و معلولين جنگي قوانيني براي تامين خدمات درماني، توانبخشي، پرداخت مستمري و.. وضع مي شود.
افراد معلول غالبا افرادي هستند:
۱- ناتوان دراداره خود
۲- ناتوان دروظايف خانوادگي
۳- ناتوان درمراقبت ازخود
۴- ناتوان دركسب حرفه وانجام فعاليتهاي روزمره زندگي
۵- مشكلات اقتصادي
۶- مشكلات خانوادگي
۷- مشكلات اجتماعي
۸- مشكل مسكن

دلائل بي توجهي به نيازهاي معلولين :

۱- حضور نداشتن اين افراد در امور جامعه( بويژه درسياستگذاري وبرنامه ريزي )
۲- عدم اعتقاد مسئولين به توانايي افراد معلول
۳- عدم اعتقاد مسئولين به خدمات توانبخشي
۴- كوچك شمردن مشكلات معلولين
۵- گران بودن درمان و باز تواني افرادمعلول(خدمات توانبخشي)
معلولDisabled presons : مجموعه اي از عوامل جسمي ، ذهني ، اجتماعي و يا تركيبي از آنها كه به نحوي در زندگي شخصي اثر مضر بر جاي گذارده و مانع ادامه زندگي وي بصورت طبيعي ميگردد ، چنين فردي اصطلاحا معلول ناميده ميشود و غالبا به دليل عدم امكان زندگي مستقل از نظر شخصي و اجتماعي نيازمند توانبخشي است.

حقوق معلولين در جامعه :

طبق اعلاميه سازمان ملل متحد در سال ۱۹۷۵ موارد زير جز حقوق معلولين است كه به تصويب كشورهاي عضو رسيده است.
۱٫ منظور از معلول ، كسي است كه به علت نقص جسمي يا روحي از نظر تامين ضروريات زندگي ناتوان است.
۲٫ در اعطا حقوق ياد شده نبايد به هيچ وجه تبعيضي بين آنان و خانواده شان قائل شد.
۳٫ حفظ حيثيت انساني معلولين ، حق ذاتي آنها است.
۴٫ معلولين همانند ديگران داراي حقوق مدني و سياسي هستند
۵٫ بايد اقداماتي بعمل آورد تا معلولين بتوانند حتي المقدور متكي به خود باشند.
۶٫ معلولين حق برخورداري از معالجات پزشكي ، رواني و نوتواني و غيره را دارند.
۷٫ معلولين حق برخورداري از امنيت اقتصادي و اجتماعي و برخورداري از يك زندگي دلپذير را دارند.
۸٫ نيازهاي معلولين در تمام مراحل برنامه ريزي اقتصادي و اجتماعي مد نظر باشد.
۹٫ معلولين حق زندگي با خانواده خود يا خانواده اي كه آنان را به فرزندي قبول نموده را دارند و حق شركت در فعاليتهاي اجتماعي و تفريحي را دارند.
۱۰٫ معلولين بايد در قبال هرگونه استثمار، مقررات و رفتارهاي تبعيض اميز و ناشايست حمايت شوند.
۱۱٫ حق برخورداري از كمكهاي حقوقي براي حمايت از نفس و دارائيشان را داشته باشند.
۱۲٫ آگاهي معلولين و خانواده هاي آنان به حقوق حقه خود در اين اعلاميه

اقسام معلوليت :

با توجه به نوع و ماهيت اختلالاتي كه بر معلول عارض ميشود به سه دسته تقسيم ميشود:
۱٫ معلولين ذهني: كه خود به دو گروه زير تقسيم مي شود:
– عقب ماندگان ذهني
– بيماران رواني ( نوروزها ، پسيكوزها و اختلالات شخصيتي از قبيل رفتارهاي ضد اجتماعي و اختلالات جنسي )
۲٫ معلولين جسمي : نقص عضوها ، نابينايان و ناشنوايان
۳- معلولين اجتماعي: قشر مطرود جامعه ( معتادان ، بزهكاران ، ولگردان ، روسپيان ، محكومين زندان ها و متكديان حرفه اي)

معلولين جسمي :

معلولين جسمي: معلوليني هستند كه دچار ضايعات و اختلالات جسمي مي باشند در بروز آنها عوامل متعددي دخالت دارند ، ليكن بطور كلي به نظر ميرسد آسيب ديدگي مغزي و ستون فقرات ، بدون توجه به چگونگي پيدايش آن مسبب بيشترين مشكلات جسمي ، در معلولين باشد.
بيماريهاي عمده كه در ايجاد معلوليت هاي جسمي دخالت ميكنند شامل:
الف – بيماريهاي عصبي از جمله انسفالوپاتي ، فلج مغزي ، اسپينا بيفيدا ، بيماري فلج اطفال و تصلب چندگانه عصبي
ب – بيمارهاي استخواني – عضلاني از جمله تورم مفاصل ، استخوان سازي ناقص و اختلال تغذيه عضلاني يا ديسترفي عضلاني از شايعترين بيماريهاي عضلاني – استخواني بشمار ميروند.

گروه بندي معلولين جسمي :

۱٫ نقص عضوها : ممكن است بدليل حوادث، عوامل ارثي ، مادرزادي و بيماريها عروقي – محيطي ، عفونتها و غيره باشد.
۲٫ ضايعات نخاعي: مانند ضربه ها ، تومورها ، عفونتها ، خرابي و ازبين رفتن مهره ها و بعضي از بيماريهاي نخاعي، كم خوني يا قطع جريان خون
۳٫ ناهنجاري مربوط به اسكلت: انحرافات ستون فقرات، ناهنجاري استخوانهاي اصلي دست و پا و يا سرو گردن به علل مادرزادي يا حوادث
۴٫ اختلالات بيولوژيك و متابليسم: مانند هموفيلي ، بيماران با عوارض قلبي مزمن و بيماران كليوي
۵٫ نا بينايان
۶٫ ناشنوايان: عوامل ارثي ، مادرزادي ، عفوني ، شغلي و تصادفات
۷٫ سالمندان

تعريف معلول جسمي – حركتي :

معلول جسمي- حركتي به فردي اطلاق مي شود كه به هر علت دچار ضعف ، اختلال و يا عدم توانايي در اندامهاي حركتي شده و براي تحرك نياز به استفاده از پاره اي وسايل كمكي دارد.

تعريف معلول جسمي- حركتي شديد :

معلول جسمي- حركتي شديد به فردي اطلاق مي گردد كه به علل و دلايلي دچار ضعف ، اختلال و يا عدم توانايي كامل در يكي (يا تمام) اندامهاي حركتي شده و براي تحرك و جابجايي علاوه بر وسايل فوق الذكر به فرد همراه كننده نيز نيازمند است كه بطور موقت يا دايم او را در انجام عمليات مورد نظرش ياري رساند.
معلولین هر جامعه چشم بینای آنها میباشند بدین تعبیر که حکمت و مصلحت الهی در ظرفیت وجودی آنها به عنوان موجودی باعزت و با ظرفیت تحمل مصائب متجلی گشته است.
معلولین جسمی و حرکتی قشری از جامعه معلولین می باشند که اکثرا ذهن سالم و پویایی دارند خصوصا اینکه ضایعات جسمی نیز در اینها به عنوان انگیزه عمل می نماید و موتور شتابان ذهنی اینها را خوب آب دیده می کند فلذا قدرت استدلال و استنباط فکری و تفکر صوری در این عزیزان خیلی بالاست و اکثرا هم به مراحل عالی پیشرفت تحصیلی دست پیدا می کنند و اگر هم ناکامی باشد مطمئنا موانع محیطی بوده است که نگذاشته استعداد آنها شکوفا شود.
ولی درعمل وجود یک سری موانع در مسیر زندگی این عزیزان احتمال آسیبهای جدی را هم برای خود این عزیزان وهم برای جامعه متصور می نماید.
در همین راستا بنده به پاره ای از مشکلات اشاره می نمایم:
۱- وجود نگرشهای منفی و آسیب رسان در سطوح مختلف تصمیم گیری جامعه نسبت به این عزیزان
۲- فقدان قانون و یا نارسائی قوانین صریح در رابطه با امور معلولین
۳- نبود و یا نارسایی سازمانی مقتدر در جهت دفاع از حقوق معلولین
۴- بی توجهی کامل به درصدهای معلولیت افراد در واگذاری مشاغل دلخواه آنان

قانون جامع حمايت از حقوق معلولان :

دولت موظف است زمينه هاي لازم را براي تامين حقوق معلولان ، فراهم و حمايت هاي لازم را از آنها به عمل آورد.
كليه وزارتخانه ها ، سازمانها و موسسات و شركتهاي دولتي و نهادهاي عمومي و انقلابي موظفند در طراحي ، توليد و احداث ساختمانها و اماكن عمومي و معابر و وسايل خدماتي به نحوي عمل نمايند كه امكان دسترسي و بهره مندي از آنها براي معلولان همچون افراد عادي فراهم گردد.
سازمان بهزيستي كشور موظف است در چارچوب اعتبارات مصوب در قوانين بودجه سالانه اقدامات ذيل را به عمل آورد:
الف ـ تامين خدمات توانبخشي ، حمايتي ، آموزشي و حرفه آموزي مورد نياز معلولان با مشاركت خانواده هاي معلولان و همكاري بخش غيردولتي (خصوصي ، تعاوني ، خيريه) و پرداخت يارانه (كمك هزينه) به مراكز غيردولتي و خانواده ها.
ب ـ گسترش مراكز خاص نگهداري ، آموزشي و توانبخشي معلولان واجد شرايط (معلولان نيازمند ، معلولان بي سرپرست ، معلولان مجهول الهويه ، معلولان با ناهنجاريهاي رفتاري) با همكاري بخش غيردولتي و پرداخت تسهيلات اعتباري و يارانه (كمك هزينه) به آنها.
ج ـ تامين و تحويل وسايل كمك توانبخشي مورد نياز افراد معلول.
د ـ گسترش كارگاههاي آموزشي، حمايتي و توليدي معلولان و ارائه خدمات توانبخشي حرفه اي به معلولان جهت توانمندسازي آنان
معلولان مي توانند در استفاده از امكانات ورزشي، تفريحي، فرهنگي و وسايل حمل و نقل دولتي (مترو ، هواپيما ، قطار) از تسهيلات نيمه بها بهره مند گردند.
افراد تحت سرپرستي معلولان با معرفي سازمان بهزيستي كشور تحت پوشش بيمه خدمات درماني و معلولان تحت پوشش بيمه خدمات درماني و بيمه مكمل درماني قرار مي گيرند.
يكي از فرزندان اوليائي كه خود ناتوان و معلول بوده (هر دو يا يكي از آنها معلول باشد) و يا حداقل دو نفر از فرزندان آنها ناتوان و معلول باشد از انجام خدمت وظيفه عمومي معاف مي گردد.
دولت موظف است جهت ايجاد فرصت هاي شغلي براي افراد معلول تسهيلات را فراهم نمايد
معلولان نيازمند واجد شرايط در سنين مختلف مي توانند با معرفي سازمان بهزيستي كشور از آموزش رايگان در واحدهاي آموزشي تابعه وزارتخانه هاي آموزش و پرورش، علوم ، تحقيقات و فناوري ، بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي و ديگر دستگاههاي دولتي و نيز دانشگاه آزاد اسلامي، بهره مند گردند.
وزارت مسكن و شهرسـازي، بانك مسكن و بنيـاد مسكن انقلاب اسلامي موظفند حداقل ده درصد (۱۰%) از واحدهاي مسكوني احداثي استيجاري و ارزان قيمت خود را به معلولان نيازمند فاقد مسكن اختصاص داده و با معرفي سازمان بهزيستي كشور در اختيار آنان قرار دهند
مركز آمار ايران مكلف است در سرشماري هاي عمومي جمعيت كشور به نحوي برنامه ريزي نمايد كه جمعيت افراد معلول به تفكيك نوع معلوليت آنها مشخص گردد.
سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران موظف است حداقل دو ساعت از برنامه هاي خود را در هر هفته در زمان مناسب به برنامه هاي سازمان بهزيستي كشور و آشنائي مردم با توانمنديهاي معلولين اختصاص دهد.
سازمان بهزيستي كشور موظف است با ايجاد ساز و كار مناسب ، نسبت به قيمومت افراد معلول اقدام نمايد، دادگاهها موظفند در نصب يا عزل قيم افراد معلول صرفا از طريق سازمان مذكور عمل و مبادرت به صدور حكم نمايند.

منبع : سایت جامعه معلولین ایران